18/5/17

FALORDIETAS

O POZO MACHICO (II)
O caballo trotaba, e Chuanet beyeba pasar rapidamén os carros plenos de palla que tornaban ta lo lucar, e campesinos de camín á casa tamién, pero no’n lo beyeban.
Á penar d’aquera corrida, o camín li parixié asabelo de luengo. Á la fin o choben aturé o caballo, baxé á lo ninón e, sin soltar-lo, ubrié una puerta que lebaba enta un terreno que fue un chardín fa muitas añadas. Lo dixé-ié e tanqué a puerta con clau.
Chuanet prenzipié á plorar. Por más que andaba arredol d’as paretes, no en trobé garra puesto por do fuyir. Canso ya, s’aturé en un rincón chunto á un pozo rodiato de flors.
Plegué a nuei, e se chité á dormir. De maitins, un d’os furtaires, li disperté e li obligué á siñar una fuella ta los suyos pais en la que diziba que si no lis daban zincozientos duros por o suyo rescate lo matarban.
Os pais escoron ixos diners, pero ni bendiendo a casa e las tierras lo consiguioron. Chuanet, lebaba tot o diya sin minchar, e una boira li belaba os güellos. Plegué a nuei e los furtaires no i amanexioron. O nirno s’amané á lo pozo e li parixié beyer en o fundo una luzeta que brilaba.
-I seré soniando? –se pregunté Chuan.

E continé gollando, pero lo pozo yera muito fundo, e no se beyeba si n’eba d’augua u yera xuto. Poco dimpués una boz, de muller u nirno, canté dentro d’o pozo iste romanze con una mosica dulze e monotona:
Bi’n eba en una ziudá
un poliu e chuizioso nirno
á qui uns furtaires
pilloron cautibo.
Lo leboron engañuflato
á una casa cutio-cutio
do un gran terreno
que antis chardín eba sido,
rodiato de altas paretes,
con maticals ya xutos,
árbols xutos e un pozo
amagato por as plantas.
Continará …

Tanqué: cerró
Clau: llave
Escoron: buscaron
Xuto: seco
Cutio-cutio: sigilosamente

Maticals: arbustos

14/3/17

FALORDIETAS

O POZO MACHICO
Una tardi en que os pais encara no yeran tornatos que feba las faenas d’a cozina, mientres os suyos amos esgarrapaban a tierra.
de triballar en o campo, i yera Chuanet en á suya casa cudiando d’una biella muller
A casa yera l’unico qu’eban os labradors dimpués de malas cullitas, yera l’ereu d’os pais d’era e por cosa la quererban bender.
Chuanet yera en una cambra gran, alta de teito, con dos finestras dende as que se beyeba o campo, una cadiera, bels posientos, e una mesa.
Á una d’as finestras, que yera ubierta, s’amané por a parti de fuera un ombre malcarau, bestito pobremén e con un tocho en a man. Li fize un zeño á Chuanet ta que s’amanase e li pregunté, cuan i yeran chuntos, que do yera o suyo pai.
-En o campo gran –respulié o ninón.
-E do ye ixo? –continé l’ombre.
-Busté ye forano si no lo sape. Ye por do siñalo con a man. Ixe caminet chira á la cucha, lugo una plana, lugo …
-No repleco pon de pon. Yo menesto bier-lo ta l’achuste d’os arbanches e l’ordio, no poderbas acompañar-me?
-Os míos pais m’han betato salir de casa, e si lo fo, me carrañarán.
-Más te carrañarán si tresbaten a renta por tú.
-E qu’he de fer allora?
-Acompañar-me si quiers, e si no dixar-lo que ya feré l’achuste con atro labrador.
-Ye que, dizen que bi ha dos secuestradors por a redolada, e por ixo no me dixan salir.
-Yendo con yo no los trobarás, antimás n’he un buen tocho ta esfender-te.
-Los ha beyito busté?
-Sí, iban á caballo, camín d’o molín biello.
-Allora no bi’n ha de periglo, porque imos por o camín opuesto. Imos-nos!

Chuanet salié guiando á l’ombre por o camín que antis endicaba.
A tardi yera esclatera, brillaba o sol en un ziel sin de boiras, e la calor yera zereña porque ni un árbol feba brempa en aquer campo sembrato de trigo á dreita e cucha. Un estreito camín lebaba á lo puesto, encara muito luen, do los pais d’o nirno i yeran triballando. Pero antis de  plegar á la plana, l’ombre chuflé, e un choben amanixié con un caballo. Con un zeño, o choben monté á caballo pillando á lo ninón en un brazau. Chilé demandando aduya, pero á l’inte un moquero fue meso sobre á suya boca t’afogar á suya boz, e ya no’n abié esfensa posible lo nirno.
Continará …

Cullitas: cosechas
L’ereu: la herencia
Cambra: habitación
Finestras: ventanas
Zeño: gesto
Forano: extranjero
Cucha: izquierda
Repleco: entiendo
Pon de pon: nada de nada
Betato: prohibido
Esclatera: clara
Boiras: nubes
Brempa: sombra
Moquero: pañuelo



26/1/17

FALORDIETAS

O BORRICALLO
Un lolo e lo suyo nieto salioron de biache con un borricallo. O nieto eba pasato as bacanzias con o suyo lolo e agora se’n tornaba ta casa d’os suyos pais ta prenzipiar o colechio. Se iban turnando, lolo e nieto, ta montar-sen en o borricallo, e asinas feban o biache más comodo.
En o primer diya de biache plegoron á un lucar. En ixe inte o lolo iba posato sobre o borricallo, e lo nieto iba caminando chunto á er. En pasar por a carrera mayor, bellas presonas s’encarrañoron asabelo cuan bidon á lo biello sobre lo borricallo e á lo ninón caminando. Diziban;
-Parixe mentira!, que biello tan egoista!, be montato en o borricallo e lo probe nirno á piet.

En salir d’o lucar, o lolo se’n baxé d’o borricallo. Plegoron t’atro lucar, e como iban caminando los dos chunto á lo borricallo, una colla de mesaches s’arriguié d’ers, dizindo;
-Qué par de fatos!, ne han un borricallo, e ben os dos caminando mientres poderban ir montatos.

Salioron d’o lucar, o lolo puyé á lo ninón denzima d’o borricallo e continoron o biache. En plegar t’atro lucar, a chen chilé;
-Qué ninón más maleducato!, qué poco respeto!, be montato en o borricallo e lo probe biello caminando chunto á er.

Ya difuera d’o lucar, o lolo e lo nieto se’n puyoron os dos denzima d’o borricallo. Pasoron chunto á una colla de campesinos, e ístos lis chiloron;
-Malas presonas!, no n’ez de coral?, iz á matar á lo probe animal!

O biello e lo nirno se itoron á lo borricallo sobre os suyos güembros. D’ista traza plegoron t’atro lucar. A chen aparixié de totas partis, e prenzipioron á esmelicar-sen d’ers;
-Fatos!, patariecos!, enxamás emos beyito chen tan fata. Ne han un borricallo e lo leban encolletas en puesto de montar-sen …

En salir d’o lucar, o lolo, dimpués de pensar un buen rato, li dizié á lo suyo nieto:
-Para cuenta, bi ha que aber-ne opinión propia e no fer garra causo de lo que diga la chen. Enxamás podrás contentar á tot o mundo.

Lolo: abuelo
Carrera: calle
Bellas: algunas
Colla: grupo
Coral: corazón
Esmelicar-sen: partirse de risa
Patariecos: necios


8/1/17

FALORDIETAS

O FERRERO E LO CAN
Un ferrero n’eba un can,
un can que no feba que minchar,
un can que no feba que dormir,
un can que no feba qu’estar-se chitato.
Enxamás d’a casa cuidé,
sólo se debantaba á la ora d’a chenta,
allora, con gran fiesta,
á l’amo s’amanaba con afalagos de can
por pillar os repuís d’a chenta.
“Ye curioso, que sin clamar-te biengas,
mas no te beigo pasar-te por a ferrería,
de que no te despierte o mallo
e te desore o rudio d’os míos diens mosegando.”

“Ye a mía condizión,
pos so un can e no pas un burricallo.”-dizié o can.

“Pos au de casa mía e beyerás en as demás qué te pasa.”

E se’n fue o can de casa en casa,
fendo de guardián e sin dormir en tota la nuei,
fendo de pastor corriendo dezaga d’as güellas tot o diya,
fendo de cazataire encorriendo chabalins, cuerzos e llebres.

E asinas conoxié que lo destino
á toz mos manda faenas e triballos.

Ferrero: herrero
Can: perro
Chitato: echado
Allora: entonces
Afalagos: halagos, caricias
Repuís: restos
Mosegando: masticando
Cuerzos: corzos