27/1/14

FALORDIETAS



L’ ESPIELLO DE MATSUYAMA (II)
Un diya, a mai se metié dolenta e, á penar de cusirar-la pai e filla, cada diya yera pior, asinas que, beyendo que iba á morir, clamé á la suya filla e li demandé que li trayese la caxa do alzaba l’espiello dizindo-li:
-Filla, bo á morir, pero no te metas tristas. Cuan ya no siga con busatros, prométeme que gollarás iste espiello toz os diyas. Me beyerás en er, e pararás cuenta de que, anque dende muito luen, siempre i seré con tú.

Cuan murié a mai, a mesacha ubrié a caxa de l’espiello e cada diya, como li’n eba prometito lo gollaba, e en er beyeba la cara d’a suya mai, tan beroya e goyosa como antis d’a malotía. Con era fablaba, e á era li confitaba as suyas penas e los suyos goyos; e, anque la suya mai no li diziba garra cosa, siempre li parixeba que yera chunto á era.
Un diya, o pai la bide debán de l’espiello, como si parlase con er. E, sorprendito, a mesacha li respulié:
-Pai, toz os diyas gollo iste espiello e beigo á la mia quiesta mai, e fablo con era.

E li rezenté lo presén e la demanda que la suya mai li eba feito antis de morir, lo qu’era no eba dixato de cumplir ni un solo diya.
O pai se quedé tan embelecato con ixas parolas, qu’enxamás gosé dizir-li que lo que beyeba toz os diyas en l’espiello yera era mesma e que, talmén por a fuerza de l’aimor, s’eba combertito en a imachen d’o fermoso rostro d’a suya mai.

Dolenta: enferma
Garra cosa: nada
Gosé: se atrevió


21/1/14

FALORDIETAS



L’ ESPIELLO DE MATSUYAMA
En Matsuyama, lucar luen de cualsiquier puesto, bibiba una parella de chobens campesinos que n’eban á la suya filla chicotona como zentro e goyo d’as suyas bidas. Un diya, o mariu abié que baxar á la capital por uns asuntos e, por a medrana d’a muller por un biache tan luengo, l’aconorté con a promesa de tornar ascape e de trayer-li, á era e á la suya filla, polius presens.
Dimpués de muitos meses, bide á lo suyo mariu e pude ascuitar d’os suyos morros lo que li eba pasato e las cosas qu’eba beyito, mientres que la nirna chugaba goyosa con os chuguetes que lo suyo pai li eba mercato.
-Ta tú –li dizié á la suya muller- t’he trayito un presén muito estranio. Gollalo e dizime qué beyes dentro.
 
Yera un oxeto retuno, blanco por un costato, con adornos de paxaros e flors, e por l’atro, muito brilán. En gollar-lo, a muller, qu’enxamás eba beyito un espiello, quedé esluzernata cuan bide á una choben e goyosa mesacha que no conoxeba. O mariu prenzipié á arreguir-se cuan bide a cara d’a suya muller.
-Qué beyes? –li pregunté o mariu.
-Beigo á una beroya choben que me golla e muebe os morros como si quisiese parlar-me.
-Lo que beyes ye a tuya cara reflexata en ixe beire. Se clama espiello, e en as ziudaz lo ne han totas as mullers.

A muller se quedé embelecata con aquer presén, lo alzé en una caxeta e, sólo de cabo cuan, lo sacaba ta contemplar-se.
Pasé o tiempo e la nirna se fize una beroya mesacha, buena e afalagosa, que cada diya se parixeba más á la suya mai; pero era enxamás li amostré ni li fablé de l’espiello ta que no se tornase una mesacha conzietera por a suya polideza. Asinas que, dica lo pai se xublidé de aquer espiello tan bien alzato.
Continará …

Espiello: espejo
Medrana: miedo
L’aconorté: la consoló
Polius: bonitos
Gollalo: míralo
Retuno: redondo
Esluzernata: alucinada
Lo alzé: lo guardó
Afalagosa: cariñosa
Conzietera: caprichosa
Xublidé: olvidó

14/1/14

FALORDIETAS



L’AUGUA SORA (V)
Allora se’n fuoron ta casa suya, do plantoron a branca de l’árbol. E la branca chité e prenzipié á crexer, e de cada fuella nueba que chitaba saleban cantas como si l’árbol estase pleno de muxons.
Á l’atro diya, os dos chirmans se’n fuoron de cazata ta poder chentar, e se’n troboron con o rei, pero no lo reconoxioron porque enxamás lo eban beyito. Asinas que fabloron con er, e lo rei lis combidé á almorzar, pero los mesaches li dizioron que no podeban dixar á la suya chirmana sola, e allora dizié o rei.
-Pos que se bienga tamién.

E se’n fuoron á escar-la ta dimpués almorzar con o rei. Cuan dentroron en o castiello bidon á una muller en una garchola que lis die muita pena, pero no dizioron cosa. Dimpués de chentar, o rei lis amostré o castiello e los chardins e, cuan ya se’n iban combidoron á lo rei á casa suya, que lis dizié que d’alcuerdo.
Asinas que ya en casa suya, prenzipioron á pensar que fer de chentar, en ixas i yeran cuan sintioron parlar á lo paxaro;
-Li cuacan os pepinez replenos de perlas.
-Pero que dize?
-Li cuacan os pepinez replenos de perlas.
-E do imos á en trobar de perlas?
-Debaxo de l’árbol que canta en trobarez una arqueta plena de perlas.

Os mesaches escoron l’arqueta e la en troboron, paroron os pepinez e á l’atro diya clamoron á lo rei. Íste se presenté acompañato d’un consellero, e prenzipioron á chentar. O rei tallé un d’os pepinez e, cuan bide as perlas dizié;
-Do se ha beyito minchar pepinez replenos de perlas?
-E do se ha beyito que una muller pueda librar un cachurret, un mixinet e una corniza? –dizié o paxaro.
-Pos qué sin libré a reina?
-Pos á los tres mesaches que has debán de tú. –torné á dizir o paxaro. A buestra berdadera mai ye a muller  que ye en una garchola, que ye a reina, e las chirmanas d’a reina cambeoron á cada un por una cría de can, una de mixino e una corniza, e á busatros tos capuzé en o ríu en una capacha.

Allora o rei se debanté e abrazé á los suyos fillos pleno de goyo por saper que los suyos tres fillos yeran bibos. Li dizié á lo suyo consellero que soltase á la reina, á la que li demandé perdón. E tamién ordené que agafasen á las chirmanas d’a reina e las engarcholasen en á mesma garchola.
E dimpués de ísto, e con glarimas en os güellos se’n tornoron ta lo castiello, do fuoron goyosos como lis eban dito.

Chité: brotó
Muxons: pájaros pequeños
Amostré: enseñó
Replenos: rellenos
Cuacan: gustan
Paroron: prepararon
Glarimas: lágrimas

9/1/14

FALORDIETAS



L’AUGUA SORA (IV)
Os atros dos chirmans yeran gollando lo cultro e, de bote e boleyo, bidon  que íste s’emplenaba de sangre.
Allora dizié o segundo chirmán:
-Isto sinifica que lo nuestro chirmán  ye en periglo, asinas que me’n bo por bier si puedo aduyar-li.

Li dié o suyo espiello á la suya chirmana e se’n fue por a selba. Dimpués de muito tramenar, se’n trobé l’armita e pregunté á l’armitaño lo mesmo que lo suyo chirmán, e l’armitaño li dié atro bolo, e li dizié as mesmas instruzions, pero á lo mesache li pasé lo mesmo que á lo suyo chirmán e quedé feito de piedra.
A chirmana, que yera gollando lo espiello, bide como s’enfoscaba, e replequé que lo suyo segundo chirmán tamién i yera en periglo. Asinas que se’n fue por o mesmo camín que los suyos chirmans.
Cuan plegué á l’armita, pregunté á l’armitaño;
-Ha beyito busté pasar por aquí á dos mesaches?
-Dos mesaches que yeran escando l’augua sora?
-Ixos son, ixos!
-Pos á los dos lis dizié lo mesmo  que te digo á tú, que pilles iste bolo e, cuan beigas que lo camín baxa, ites á rodar o bolo, que se aturará debán d’un mon, allora puya á lo cobalto sin chirar a capeza, porque en o cobalto i ye lo paxaro que fabla e, cuan lo agafes, ya podrás gollar ta zaga sin periglo.

Allora, a mesacha pillé o bolo e li demandé una trozet de tela ta zaboyar-se los uitos e se’n fue, e fize lo que li dizié l’armitaño. E como s’eba zaboyato los uitos no ascuité as bozes que la clamaban, e asinas i plegué ta lo cobalto d’o mon, do bide un au, l’agafé e lo paxaro fablé.
-Una muller, una muller m’eba que agafar! –dizié o paxaro.

E la mesacha li fize morisquetas e li fablé tobamén, e dimpués li pregunté por l’augua sora e por l’árbol que canta. E l’au, goyoso por as parolas d’a mesacha, li espliqué do yera l’augua sora, e que si ruxiaba con ixa augua á los suyos chirmans feitos de piedra, o maldau se desferba.
A mesacha tallé una branca de l’árbol que canta, emplené una charra con l’augua sora e mullé a branca en l’augua, e con era ruxié á los suyos chirmans, e lo maldau se desfize.
Continará ...

Gollando: mirando
De bote e boleyo: de repente
S’enfoscaba: se oscurecía
Replequé: entendió
Escando: buscando
Agafes: agarres
O cobalto: la parte de arriba
Un au: un ave
Zaboyar-se: taparse
Uitos: oidos
Morisquetas: caricias
Branca: rama
Charra: jarra
Mullé: mojé
Ruxié: regué


3/1/14

FALORDIETAS

L’AUGUA SORA (III)
Pasé o tiempo e los ninons crexioron en a casa d’o guarda que los eba replegato, e ni er ni a suya muller dizioron cosa á garra chen sobre l’orichen  d’os nirnos, asinas que totas as chens que los conoxeban pensaban que yeran os suyos fillos.
Pero un diya murié o guarda e la suya muller abié que ir-se-ne t’atra casa chunto á la selba e más chicotona. E cuan a ninona fize quinze añadas murié a suya mai. Allora, a mesacha se fize cargo d’a casa mientres que los chirmans feban triballos u cazaban ta poder mantener-sen os tres.
Dica que un diya, una biella se amané á la casa e estié fablando con a mesacha, mientres os chirmans yeran en a selba picando fusta, e á la fin d’a charrada li dizié;
-No serez goyosos dica que aigaz istas tres cosas: l’augua sora, o paxaro que parla e l’árbol que canta.

A mesacha se alticamé e cuan tornaron os suyos chirmans lis rezenté lo que li eba dito a biella. Allora lo mayor li rezenté qu’ers tamién s’eban trobato á una biella qu’estié fablando con ers e que á la fin lis dié un espiello e un cultro, dizindo-lis que, cuan o espiello s’empañase u lo cultro s’emporcase de sangre, quererba dizir que lo suyo amo se’n trobaba en gran periglo
Asinas que lo chirmán mayor se’n fue á escar as tres cosas que dizié a biella e, antis de prenzipiar o camín, li dié o cultro á los suyos chirmans.
Dimpués de muito caminar, bide á un armitaño debán d’a suya armita, e dezidié preguntar-li si sapeba do se’n trobaban l’augua sora, o paxaro que fabla e l’árbol que canta. L’armitaño li respulié que sí lo sapeba, pero que toz los qu’escaban istas tres cosas quedaban con un maldau e no’n tornaban enxamás.
O chirmán  mayor li respulié qu’er quereba conseguir-las, e allora l’armitaño li dié un bolo con istas instruzions; que cuan beyese que lo camín baxaba, lo dixase rodar, que se aturarba debán d’un mon e que nunca chirase la capeza ta zaga.
O mesache pillé o bolo e, cuan bide que lo camín baxaba, fize lo que l’armitaño li eba dito e prenzipié á puyar o mon, pero á mitá d’a puyada sintié unas bozes que lo clamaban, chiré a capeza e se quedé feito de piedra.
Continará …

Garra chen: nadie
Picando fusta: cortando madera
Parla: habla
Se alticamé: se preocupó
Espiello: espejo
Cultro: cuchillo
Maldau: encantamiento
Bolo: piedra redonda
Aturarba: pararía
Ta zaga: para atrás
Puyar: subir